ਦੋਸਤੋ! ਉਰਦੂ ਦੇ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਾਇਰ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਉਰਦੂ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਪਾਏ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ‘ਗਿਆਨ-ਪੀਠ’ ਐਵਾਰਡ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਗਿਆਨ-ਪੀਠ ਐਵਾਰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਯ ਅਕਾਦਮੀ ਐਵਾਰਡ, ਉੱਤਰ-ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਕਾਦਮੀ ਐਵਾਰਡ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਅਕਾਦਮੀ ਐਵਾਰਡਾਂ ਨਾਲ਼ ਵੀ ਸਨਮਾਨਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। 1936 ‘ਚ ਜਨਮੇ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ‘ਅਖ਼ਲਾਕ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ’ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਸਾਤਵਾਂ ਦਰ’, 'ਹਿਜਰ ਕਾ ਮੌਸਮ’, ‘ਖ਼ਵਾਬ ਕਾ ਦਰ ਬੰਦ ਹੈ’, 'ਨੀਂਦ ਕੀ ਕਿਰਚੇਂ', ‘ਸੈਰੇ-ਜਹਾਂ’ ਵਰਗੀਆਂ ਉਮਦਾ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਥਾਂ ਹਾਸਿਲ ਹੈ।-----
ਭਲਾ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਫਿਲਮ ‘ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ’ ਲਈਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਭੁਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਡਾ: ਮਹਤਾਬ ਹੈਦਰ ਨਕ਼ਵੀ ਲਿਖਦੇ ਨੇ ਕਿ:
“....ਉਨਕੀ ਨਜ਼ਮੇਂ ਔਰ ਗ਼ਜ਼ਲੇਂ ਦੋਨੋਂ ਵਿਧਾਏਂ ਭਾਸ਼ਾ ਕੇ ਖੁਰਦਰੇਪਨ ਸੇ ਦੂਰ ਹਮੇਂ ਗੀਤਾਤਮਕਤਾ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਲੇ ਜਾਤੀ ਹੈਂ। ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਨੇ ਫਿਲਮੋਂ ਕੇ ਭੀ ਲੀਏ ਭੀ ਗੀਤ ਲਿਖੇ ਹੈਂ, ਜਿਨਕੋ ਸੁਨ ਕਰ ਯਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਫਿਲਮੋਂ ਮੇਂ ਭੀ ਅੱਛੀ ਔਰ ਸੱਚੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਪੇਸ਼ ਕੀ ਜਾ ਸਕਤੀ ਹੈ.....ਇਨਸਾਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੈਂ ਪੈਦਾ ਹੋਨੇ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਭੀ ਹਲਚਲ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਕੋ ਛੂਏ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਤੀ...”
-----
ਆਰਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੁਬਾਰਕਬਾਦ ਆਖਦਿਆਂ, ਅੱਜ ਦੀ ਪੋਸਟ ‘ਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚੰਦ ਬੇਹੱਦ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ।
ਅਦਬ ਸਹਿਤ
ਤਨਦੀਪ ਤਮੰਨਾ
******
ਨਜ਼ਮਾਂ
ਬਾਮੇ-ਖ਼ਲਾ 1 ਸੇ ਜਾ ਕੇ ਦੇਖੋ
ਦੂਰ ਉਫ਼ਕ 2 ਪਰ ਸੂਰਜ ਸਾਯਾ
ਔਰ ਵਹੀਂ ਪਰ ਆਸ ਪਾਸ ਹੀ
ਪਾਨੀ ਕੀ ਦੀਵਾਰ ਕਾ ਗਿਰਨਾ
ਬੋਲੋ ਤੋ ਕੈਸਾ ਲਗਤਾ ਹੈ?
=====
ਮੈਂ ਨੀਲੇ ਪਾਨੀਓਂ ਮੈਂ ਗਿਰ ਗਯਾ ਹੂੰ
ਕਿਸ ਤਰਹ ਨਿਕਲੂੰ
ਕਿਨਾਰੇ ਪਰ ਖੜੇ ਲੋਗੋਂ ਕੇ ਹਾਥੋਂ ਮੇਂ
ਯੇ ਕੈਸੇ ਫੂਲ ਹੈਂ
ਮੁਝੇ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੁਏ ਤੋ ਮੁੱਦਤੇਂ ਗੁਜ਼ਰੀਂ
=====
ਬੇਚੀ ਹੈ ਸਹਰਾ ਕੇ ਹਾਥੋਂ
ਰਾਤੋਂ ਕੀ ਸਿਆਹੀ ਤੁਮਨੇ
ਕੀ ਹੈ ਜੋ ਤਬਾਹੀ ਤੁਮੇ
ਕਿਸ ਰੋਜ਼ ਸਜ਼ਾ ਪਾਓਗੇ?
=====
ਵਹ ਸੁਬਹ ਕਾ ਸੂਰਜ ਜੋ ਤੇਰੀ ਪੇਸ਼ਾਨੀ 3 ਥਾ
ਮੇਰੇ ਹੋਠੋਂ ਕੇ ਲੰਬੇ ਬੋਸੋਂ 4 ਕਾ ਮਰਕਜ਼ 5 ਥਾ
ਕਯੂੰ ਆਂਖ ਖੁਲੀ ਕਯੂੰ ਮੁਝਕੋ ਯੇ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁਆ
ਤੂ ਅਪਨੀ ਰਾਤ ਕੋ ਸਾਥ ਯਹਾਂ ਭੀ ਲਾਯਾ ਹੈ
=====
ਲੱਜ਼ਤੋਂ ਕੀ ਜੁਸਤਜੂ ਮੈਂ ਇਤਨੀ ਦੂਰ ਆ ਗਯਾ ਹੂੰ
ਚਾਹੂੰ ਭੀ ਤੋ ਲੌਟ ਕੇ ਜਾ ਨਹੀਂ ਸਕੂੰਗਾ ਮੈਂ
ਉਸ ਉਦਾਸ ਸ਼ਾਮ ਤਕ
ਜੋ ਮੇਰੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਮੇਂ
ਰਾਤ ਸੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ
=====
ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਇੰਜੀਰ ਕੇ ਪੱਤੋਂ ਕੇ ਪੀਛੇ
ਇਕ ਸਰਗੋਸ਼ੀ ਬਰਹਨਾ ਪਾਂਵ 6
ਇਤਨੀ ਤੇਜ਼ ਦੌੜੀ
ਮੇਰਾ ਦਮ ਘੁਟਨੇ ਲਗਾ
ਰੇਤ ਜੈਸੇ ਜ਼ਾਇਕੇ ਵਾਲ਼ੀ ਕਿਸੀ ਮਸ਼ਰੂਬ 7 ਕੀ ਖ਼ਵਾਹਿਸ਼ ਹੁਈ
ਵਹ ਵਹਾਂ ਕੁਛ ਦੂਰ ਇਕ ਆਂਧੀ ਚਲੀ
ਫਿਰ ਦੇਰ ਤਕ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੁਈ
=====
ਗ਼ਜ਼ਲ
ਖ਼ਵਾਹਿਸ਼ੇਂ ਜਿਸਮ ਮੇਂ ਬੋ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ।
ਆਜ ਮੈਂ ਰਾਤ ਕਾ ਹੋ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ।
-----
ਸੀੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਤੀ ਹੁਈਂ ਸੂਰਜ ਤਕ,
ਦੇਖਨਾ ਚਾਹਾ ਥਾ ਸੋ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ।
-----
ਤਿਤਲੀਆਂ, ਫੂਲ, ਭੰਵਰ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਕੇ,
ਯਾਦ ਵੋ ਆਤਾ ਹੈ ਤੋ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ।
-----
ਐ ਖ਼ੁਦਾ! ਔਰ ਨ ਦੇਖੇ ਕੋਈ,
ਮੈਂ ਖੁਲੀ ਆਂਖ ਸੇ ਜੋ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ।
-----
ਸ਼ਰਤ ਗਰ ਹੈ ਯੇ ਸਮੰਦਰ ਤੇਰੀ,
ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਸਾਰੀ ਡੁਬੋ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ।
-----
ਆਈਨੇ ਧੁੰਧਲੇ ਹੁਏ ਮਾਜ਼ੀ 8 ਕੇ,
ਆਂਸੂਓਂ ਸੇ ਉਨਹੇਂ ਧੋ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ।
=====
ਗ਼ਜ਼ਲ
ਦਰੀਯਾ ਚੜ੍ਹਤੇ ਹੈਂ ਉਤਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ।
ਹਾਦਿਸੇ ਸਾਰੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ।
-----
ਰਾਤੇਂ ਜੈਸੀ ਭੀ ਹੋਂ ਢਲ ਜਾਤੀ ਹੈਂ,
ਜ਼ਖ਼ਮ ਕੈਸੇ ਭੀ ਹੋਂ ਭਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ।
-----
ਕੋਈ ਮਾਤਮ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਉਨਕਾ,
ਪੈਦਾ ਹੋਤੇ ਹੀ ਜੋ ਮਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ।
-----
ਯਾਦੇਂ ਰਹਿ ਜਾਤੀ ਹੈਂ ਡਸਨੇ ਕੇ ਲੀਏ,
ਦਿਨ ਤੋ ਆਤੇ ਹੈਂ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ।
-----
ਜਾਨੇ ਕਯਾ ਹੋ ਗਯਾ ਅਹਲੇ-ਗ਼ਮ ਕੋ,
ਦਿਲ ਧੜਕਤਾ ਹੈ ਤੋ ਡਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ।
******
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ: ਬਾਮੇ-ਖ਼ਲਾ 1 – ਆਕਾਸ਼ ਦੀ ਛੱਤ ਤੋਂ, ਉਫ਼ਕ 2 – ਦੁਮੇਲ਼, ਪੇਸ਼ਾਨੀ 3 – ਮੱਥਾ, ਬੋਸੇ 4 – ਚੁੰਮਣ, ਮਰਕਜ਼ 5 – ਕੇਂਦਰ, ਬਰਹਨਾ ਪਾਂਵ 6 – ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ, ਮਸ਼ਰੂਬ 7 – ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ, ਮਾਜ਼ੀ 8 - ਅਤੀਤ
*****
ਨਜ਼ਮਾਂ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਮੂਲ ਉਰਦੂ/ਹਿੰਦੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਪੀਅੰਤਰ: - ਤਨਦੀਪ ‘ਤਮੰਨਾ’
No comments:
Post a Comment