ਦੋਸਤੋ! ਗਗਨਦੀਪ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਅੰਕਲ ਸੁਰਿੰਦਰ ਰਾਮਪੁਰੀ ਜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਬੇਹੱਦ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਕਹਾਣੀ ਆਰਸੀ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ / ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਟਾਈਪ ਕਰਕੇ ਭੇਜੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਡੈਡੀ ਜੀ ਤੋਂ ਅੰਕਲ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਤਾਰੀਫ਼ ਸੁਣੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਗਗਨ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਭੇਜ ਕੇ ਮੇਰੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਪੂਰਾ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਘਟਨਾ ...ਆਪ-ਬੀਤੀ ਜਾਂ ਜੱਗ-ਬੀਤੀ ਜ਼ਰੂਰ ਯਾਦ ਆਏਗੀ। ਗਗਨਦੀਪ ਜੀ ਦਾ ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ। ਰਾਮਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਏਨੀ ਵਧੀਆ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਤੇ ਆਰਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਮੁਬਾਰਕਾਂ!
ਕੋਸ਼ਿਸ਼
ਕਹਾਣੀ
ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨੇ ਇਸਤਰੀ ਪਾਤਰ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਕੇ ਖੜ੍ਹ ਗਈਆਂ। ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ, “ਤੂੰ ਸਾਡੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਦਾ।” ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕਿਉਂ?” ਉਹ ਪਲ ਭਰ ਲਈ ਚੁੱਪ ਹੋਈਆਂ, ਫਿਰ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੀ ਬੋਲ ਪਈਆਂ, “ਤੂੰ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਦਾ। ਜੋ ਕੁੱਝ ਕਹਿਣੈ, ਅਸੀਂ ਆਪ ਕਹਾਂਗੀਆਂ।” ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਕਾਹਲੀ ਇਕ ਔਰਤ ਬੋਲਣ ਲੱਗੀ, “ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਗੁਰਮੀਤ ਹੈ। ਉਮਰ ਪੰਤਾਲੀ ਸਾਲ। ਮੈਂ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਧੀ ਹਾਂ। ਵੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ, ਆਪਣੇ ਹਾਣ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਨ ਅਤੇ ਜਾਤਾਂ ਵੀ। ਉਹ ਰਵੀਦਾਸੀਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸੀ। ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਜੋਸ਼, ਜਾਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਏਦੂੰ ਵੱਧ ਮੈਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਤੂਫ਼ਾਨ ਉੱਠ ਖੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਮੁੰਡਾ ਰਵੀਦਾਸੀਆਂ ਦਾ।ਮੇਰੇ ਮਾਪੇ ਤਾਂ ਕੀ, ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪੰਤਾਲੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਜੱਟ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਮਸਲਾ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾਨਾ-ਜੰਗੀ ਵਰਗੇ ਹਾਲਾਤ ਹੋ ਗਏ। ਕੋਰਟ-ਕਚਹਿਰੀ ਤੱਕ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਇਕ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆਇਆ ਤੇ ਲੰਘ ਗਿਆ। ਸਾਡੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਡਿੱਕ-ਡੋਲੇ ਖਾਂਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ਲੱਗ ਗਈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਘਰ ਵਸਾ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਇਕ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਅਧਿਆਪਕਾ ਲੱਗ ਗਈ। ਉਹ ਇਕ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦੇ। ਦੋਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਇਕ ਵੀ ਰਤਾ ਦੇਰ ਨਾਲ ਘਰ ਮੁੜਦਾ, ਸਾਹ ਸੂਤੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਸਾਡੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹੋਏ, ਦੋਵੇਂ ਧੀਆਂ। ਅਸੀਂ ਨਾ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਨਾਲ, ਨਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ, ਕਦੇ ਜਾਤ-ਗੋਤ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਇਕਾਂਤ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਮੈਂ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ, ਇਹ ਕਿਹੜੀ ਜਾਤ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ। ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਇਹ ਸਵਾਲ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ‘ਤੁਸੀਂ ਦੱਸੋ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਤ ਕਿਹੜੀ ਹੈ?’ ਉਹ ਬੋਲਿਆ, ‘ਪਿਓ ਦੀ ਜਾਤ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।’ ‘ਤੇ ਮਾਂ ਦੀ,’ ਮੈਂ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ ਝਾੜਦਾ ਬੋਲਿਆ, ‘ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੀਵੀਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਜਾਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਉਹ ਪਤੀ ਦੀ ਜਾਤ ਵਿਚ ਹੀ ਰਲ਼ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।’
ਉਸ ਦਿਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ, ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਬੋਅ ਆਈ। ਇਕ ਮੁਸ਼ਕ ਮੇਰੀਆਂ ਨਾਸਾਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਘੁਮੇਰ ਜਿਹੀ ਆ ਗਈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੀ ਜਾਟਾਂ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦਿਨ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਬੇ-ਕਾਬੂ ਹੋ ਗਈ। ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲਿਆ, ‘ਤੂੰ ਉਹੀ ਰਿਹਾ ਨਾ, ਬਿਲਕੁਲ ਉਹੀ।’ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀ ਜਾਤ ਨੂੰ ਰੋਹ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ‘ਤੂੰ ਮੈਂਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ ਕੀ ਐਂ, ਤੇਰਾ ਮਤਲਬ ਕੀ ਹੈ?’ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਥੱਪੜ ਜੜ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਸੁੰਨ ਹੋ ਗਈ। ਘੁਮੇਰ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਧਰਤੀ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਮੈਂ ਮੰਜੀ ’ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਈ। ‘ਮੈਂ ਜਾਣਦਾਂ ਤੈਂਨੂੰ, ਬੜੀ ਉੱਚੀ ਜਾਤ ਵਾਲੀ ਨੂੰ।’
ਏਨੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਾਰ ਲੜੇ ਸਾਂ। ਮਾੜਾ-ਮੋਟਾ ਬੋਲ-ਬੁਲਾਰਾ ਤਾਂ ਹੋ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਏਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅੱਪੜੇ। ਮੈਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸੋਚਦੀ, ਮਨਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਏਨੇ ਵਰ੍ਹੇ ਰਹਿ ਕੇ, ਮੇਰੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਰਚ ਕੇ, ਇਹ ਅਜੇ ਵੀ ਕਿਉਂ ਏਨਾ ਰੁੱਖਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸੋਚਦੀ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਟੇ ’ਤੇ ਨਾ ਅੱਪੜ ਸਕਦੀ।
ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਅਧਿਆਪਕ ਕਮਲਜੀਤ ਤੋਂ ਵੀ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਉੱਤਰ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਦਲੀਲਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦਿੱਤੀਆਂ ਪਰ ਨਾ ਹੀ ਮੇਰੇ ਸਮਝ ਵਿਚ ਆਈਆਂ, ਨਾ ਮੈਨੂੰ ਜਚੀਆਂ ਹੀ। ਕਮਲਜੀਤ ਮੇਰੀ ਮਨੋ-ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਉਹ, ਸਾਡੇ ਘਰ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦਾ। ਅਸੀਂ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਪੀਂਦੇ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਸਾਂਝਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ, ਛੁੱਟੀ ਉਪਰੰਤ ਹੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਮੇਰਾ ਪਤੀ ਆਇਆ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਚਾਹ ਪੀ ਚੁੱਕੇ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜਾਣ ਬਾਅਦ ਮੇਰਾ ਪਤੀ ਫਿਰ ਭੜਕ ਪਿਆ, ‘ਮੇਰੇ ਘਰ ਇਹ ਕੰਜਰਖਾਨਾ ਨੀਂ ਚੱਲਣਾ।’
ਮੈਥੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ, ‘ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕੰਜਰਖਾਨਾ ਨਹੀਂ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਤੇਰਾ ਘਰ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਆਪਣਾ ਘਰ ਹੈ।’
‘ਇਹ ਮੇਰਾ ਘਰ ਹੈ, ਮੇਰਾ ਘਰ। ਤੂੰ ਘਰ ਦੀ ਮਾਲਕਣ ਹੈਂ ਪਰ ਮੇਰੇ ਘਰ ਦੀ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਓਦਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਤੀਵੀਂ ਦੀ ਜਾਤ ਅਤੇ ਘਰ, ਆਦਮੀ ਦੀ ਜਾਤ ਅਤੇ ਘਰ ਵਿਚ ਰਲ਼ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸਮਝਦੀ ਕਿਉਂ ਨੀਂ।’
‘ਸ਼ੱਕ ਘਰ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸ਼ੱਕੀ ਹੋ ਗਏ ਓਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੂਫ਼ਾਨਾਂ ’ਚੋਂ ਨਿੱਕਲ਼ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕਿਨਾਰੇ ਲੱਗੀ ਆਂ।’ ਮੇਰਾ ਗੱਚ ਭਰ ਆਇਆ।
‘ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਮੈਂ ਇਸ ਦਬਦਬੇ ’ਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ। ਜੇ ਮੇਰੀ ਬਣੀ ਐਂ ਤਾਂ ਬਣੀ ਰਹਿ। ਮੈਂ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਹੁਣ ਫ਼ਿਰ ਤੁਫ਼ਾਨ ਆਵੇਗਾ ਤੇ ਤੂੰ ਉਸ ਕਮੀਨੇ ਨਾਲ ਕਿਨਾਰੇ ਜਾ ਲੱਗੇਂਗੀ।’ ਮੈਂ ਸੁੰਨ ਹੋ ਗਈ। ਸੁੰਨ ਪੱਥਰ। ਮੱਥੇ ਦੀਆਂ ਸਭ ਸੋਚਾਂ ਜੰਮ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਤੂਫ਼ਾਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਘਿਰੀ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਿਨਾਰੇ ਲੱਗਣ ਦਾ ਭਰਮ ਪਾਲ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਮੰਝਧਾਰ ਵਿਚ ਹੀ ਫਸੀ ਪਈ ਸੀ।”
ਅਜੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ ਕਿ ਦੂਸਰੀ ਪਾਤਰ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪਈ, “ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਕੁਸਮ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਡੈਡੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਉੱਚ ਅਫ਼ਸਰ ਸਨ। ਮੈਂ ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ. ਕਰਕੇ ਐਲ਼.ਐਲ.ਐਮ. ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੈਂ ਕਲੱਬ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ। ਉਥੇ ਰਣਦੀਪ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਸਾਂਝ ਬਣਨ ਲੱਗੀ। ਉਹ ਇਕ ਨਾਮੀ ਵਕੀਲ ਦਾ ਸਹਾਇਕ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਤਾਸ਼ ਵੀ ਖੇਡ ਲੈਂਦੀ ਅਤੇ ਬੀਅਰ ਵੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰ ਲੈਂਦੀ। ਉਹ ਮੈਥੋਂ ਦਸ ਕੁ ਸਾਲ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੲਵਾਇਆ। ਇਕ ਦਿਨ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕੰਵਾਰਾ ਹੀ ਰਹਾਂਗਾ।’ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, ‘ਕਿਉਂ?’ ਉਹ ਬੋਲਿਆ, ‘ ਮੈਂ ਪਿਆਰ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਹਾਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹਾਂ ਅਤੇ ਹੁਣ ਹਾਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਾਂਗਾ।’ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ‘ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਜਿੱਤ ਸਕਦਾ ਹੈਂ। ਮੈਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਜਿੱਤਿਆਂ ਵਰਗਾ ਜੀਵਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬਤੀਤ ਕਰਦਾ?’
ਮੈਂ ਡੈਡੀ ਦੀ ਉੱਚ ਅਫ਼ਸਰੀ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਵੀ ਝੱਲਿਆ। ਮੈਂ ਵਿਦਰੋਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਵਿਦਰੋਹ ਜਿੱਤ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਕੋਰਟ-ਮੈਰਿਜ ਕਰਵਾ ਲਈ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਪਛਾਣ ਗਈ। ਮੰਮੀ-ਡੈਡੀ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੀ, ਇਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੇਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਅਤੇ ਜਮ੍ਹਾਂ-ਪੂੰਜੀ ’ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਅੱਗੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਤੈਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰ ਰਿਹਾ ਏ। ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਮੈਂ, ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਸੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸਲੀਅਤ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਪਾਣੀ ਵਹਿ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ, ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਤਲਾਕ-ਸ਼ੁਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮੈਂਨੂੰ ਬੈਂਕ ਵਿਚੋਂ ਪੈਸੇ ਕਢਾਉਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਕੋਠੀ ਖਰੀਦ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੇਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਵੇਚਣ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅੜ ਗਈ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗੀ, ‘ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਲੰਘਾਉਣੀ ਹੈ।’ ਉਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣ ਲੱਗਿਆ, ‘ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇਰੇ ਡੈਡੀ ਨੇ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਉੱਚ ਅਫ਼ਸਰ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਹਰਬੇ ਤੇਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।’ ਮੈਂ ਵੀ ਵਕੀਲ ਸੀ, ਇਹਨਾਂ ਘੁੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਉਸਦੀ ਮੇਰੇ ਅੱਗੇ ਇਕ ਨਾ ਚੱਲੀ।
ਉਹ ਮੇਰੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਪੂੰਜੀ ਤਾਂ ਹਜ਼ਮ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਣੀ। ਇਕ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਸਾਡਾ ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਵਕਾਲਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੇਸ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੀ ਲੈਂਦੀ ਹਾਂ। ਆਪਣੀ ਕੋਠੀ ਖਰੀਦ ਲਈ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮਾਜਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹਾਂ। ਕਦੀ ਕਦੀ ਕਲੱਬ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ।”
ਕੁਸਮ ਨੂੰ ਰੁਕਦੀ ਦੇਖ ਹਰਜੋਤ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪਈ। “ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਸੱਠਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹਾਂ।ਮੈਂ ਬਤੌਰ ਕਾਲਜ ਅਧਿਆਪਕ ਰੀਟਾਇਰ ਹੋਈ ਹਾਂ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ’ਚੋਂ ਰੀਟਾਇਰ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਅਜੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਿਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ, ਕਿਸੇ ਪਿਆਰੇ ਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ। ਅਜਿਹਾ ਇਨਸਾਨ ਜੋ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੁੱਕਲ ਦਾ ਨਿੱਘ ਵੀ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਮਨ ਦਾ ਨਿੱਘ ਵੀ। ਮੈਂ ਭਾਲਦੀ ਹਾਂ ਉਸ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਜੋ ਮੇਰਾ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇ। ਜੋ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖ ਲਵੇ। ਜੋ ਮੇਰੀ ਭਟਕਣ ਮੁਕਾ ਦੇਵੇ। ਤੁਸੀਂ ਹੈਰਾਨ ਕਿਉਂ ਹੋ ਗਏ? ਸੱਠਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਕਿਉਂ ਘਬਰਾ ਗਏ? ਪਿਆਰ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਰ ਦੀ ਕੋਈ ਉਮਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਪਿਆਰ ਦੀ ਕੋਈ ਜਾਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਪਰ ਪਿਆਰ ਹੋਵੇ, ਹਿਰਸ ਨਾ। ਪਿਆਰ ਹੋਵੇ, ਫਰੇਬ ਨਾ।
ਮੈਂ ਦੋ ਵਾਰੀ ਇਸ ਹਿਰਸ ਵਿਚ ਘਿਰ ਚੁੱਕੀ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹੋ, ਮੈਂ ਚਿੱਕੜ ਵਿਚ ਲਿੱਬੜੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਕੁੰਦਨ ਬਣ ਗਈ ਹਾਂ। ਸੋਚ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਸਮਝ ਦਾ ਫਰਕ ਹੈ।
ਇਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਚੜ੍ਹਦੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ। ਮੇਰਾ ਹਮ-ਉਮਰ ਮੁੰਡਾ, ਮੇਰੇ ਜਿਸਮ ਨਾਲ ਖੇਡਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਪਿਆਰ ਸਮਝਦੀ ਰਹੀ। ਮੇਰੇ ਜਿਸਮ ਵਿਚ ਕੁਝ ਪਲਮਦਾ ਛੱਡ, ਉਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਧਰ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪੇਟ ਦਾ ਭਾਰ ਘਟਾਇਆ। ਮੇਰੇ ਮਨ ਦਾ ਭਾਰ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੀਕ ਵਧੀ ਗਿਆ। ਅਜੇ ਵੀ ਵਧੀ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੇਟ ਦਾ ਭਾਰ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ-ਹਕੀਮ ਘਟਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਨ ਦਾ ਭਾਰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਹੀ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਮੇਰੇ ਕਾਲਜ ਦਾ ਸਹਿਕਰਮੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ਦਾ ਬੋਝ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਉਮਰ ਮੈਥੋਂ ਛੋਟੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਬੱਚੇ ਦਾ ਬਾਪ ਵੀ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ। ਮਨ ਉਸ ’ਤੇ ਫ਼ਿਦਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਮਨ ਵਿਚ ਉਤਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਜਿਸਮਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਨ ਦਾ ਮੇਲ ਭਾਲਦੀ ਸੀ। ਸਕੂਨ ਲੱਭਦੀ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਉਹ ਮੇਰੀ ਭਟਕਣ ਮੁਕਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਮੇਰੇ ਘਰ ਵਿਚ। ਨਾ ਅਸੀਂ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ, ਨਾ ਕੋਈ ਰਸਮ ਕੀਤੀ। ਮਨਾਂ ਨੇ ਰਸਮਾਂ ਮਨਾਈਆਂ। ਤਨਾਂ ਨੇ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਹਫ਼ਤੇ, ਦਸਾਂ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵੀ ਜਾ ਆਉਂਦਾ। ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਮਿਲ ਆਉਂਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਤਨ ਨਾਲੋਂ ਮਨ ਦੀ ਵੱਧ ਚਾਹਤ ਸੀ।
ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਚੈਕ-ਅੱਪ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਮੇਰੀ ਮਾਂਹਵਾਰੀ ਇੰਨੀ ਛੇਤੀ ਕਿਉਂ ਸੁੱਕ ਗਈ। ਡਾਕਟਰ ਹੈਰਾਨ ਹੋਈ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਵੇਖਦੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, ‘ਇਹ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ? ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਕਢਵਾ ਚੁੱਕੇ ਹੋ।’ ‘ਹੈਂਅ’ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲਿਆ। ਮੈਂਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ, ਇਕ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਪੇਟ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਦਰਦ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੋ-ਢਾਈ ਮਹੀਨੇ ਹਸਪਤਾਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਹੇਠਲੇ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਸਪਤਾਲ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਵੀ ਮੈਂ ਲੰਮਾਂ ਸਮਾਂ ਬੈੱਡ-ਰੈਸਟ ’ਤੇ ਰਹੀ। ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ, ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਹੀ ਮੇਰੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ‘ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਡਾਕਟਰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇਰੀ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।’
ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ, ‘ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੱਸਿਆ। ਜਦੋਂ ਤੇਰੇ ਪੇਟ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਮੈਂ ਹੀ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਓਵਰੀ ਵੀ ਕੱਢ ਦਿਓ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪੰਗਾ ਹੀ ਨਾ ਪੈ ਜਾਵੇ। ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਮੁੰਡਾ ਹੈਗਾ।ਆਪਾਂ ਵਿਆਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਇਆ।’ ਮੇਰੇ ’ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲੀ ਪੈ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਝੁਲ਼ਸ ਗਈ। ਰਾਖ਼ ਦੀ ਢੇਰੀ ਬਣ ਗਈ। ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ਹੌਲੀ ਜਿਹੀ ਨਿਕਲਿਆ, ‘ਇਕ ਬਾਲ ਤਾਂ ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਹੀ ਗਵਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ,ਮੁੜ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਭਾਲ਼ਦੀ ਰਹੀ। ਤੂੰ ਇਹ ਕੀ ਕਹਿਰ ਦਿੱਤਾ!’
ਉਹ ਉਵੇਂ ਹੀ ਸਹਿਜ ਸੀ, ‘ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈ ਗਿਆ?’ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਉਹਦੇ ਤਾਂ ਮਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਤਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕੋਰਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਹੀ ਲਿਪਟਦੀ ਰਹੀ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਭੋਗਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਭਾਲਦੀ ਰਹੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਉਸ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਹਾਂ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਬੁੱਕਲ ਦਾ ਨਿੱਘ ਵੀ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਮਨ ਦਾ ਨਿੱਘ ਵੀ।”
ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਪਾਤਰ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਕੇ ਤੁਰ ਗਏ। ਮੈਂ ਸੋਚਦਾਂ, ਇਹ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਕਹੀ ਜਾਣ, ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਜ਼ਰੂਰ ਲਿਖਾਂਗਾ। ਚਲੋ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
