ਸੁਰਜੀਤ - ਪਰਵੇਜ਼ ਸੰਧੂ ਦੇ ਨਾਮ....ਨਜ਼ਮ

ਪਿਆਰੀ ਤਨਦੀਪ

ਨਿੱਘੀ ਯਾਦ!

ਇੰਡੀਆ ਤੋਂ ਆਇਆਂ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਪਰ ਸਿਹਤ ਕੁਝ ਤੰਗ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਕੱਲ੍ਹ ਫੇਸਬੁੱਕ ‘ਤੇ ਆਰਸੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਪਰ ਪਰਵੇਜ਼ ਸੰਧੂ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਣਹੋਣੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਗਹਿਰਾ ਸਦਮਾ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਹੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਪਰਵੇਜ਼ ਦੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਬੱਚੇ ਮੈਂ ਵੇਖੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਚੁੱਪ ਸਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਵੇਂ ਕਹਾਂ... ਪਰਵੇਜ਼! ਹੌਸਲਾ ਰੱਖ। ਅੱਜ ਆਰਸੀ ‘ਤੇ ਬਹਾਦੁਰ ਪਰਵੇਜ਼ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਧਰਵਾਸ ਬੱਝਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹਿੰਮਤ ਦੇਵੇ ਤੇ ਬੱਚੀ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ .......ਕੁਛ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ .... ਸੁਰਜੀਤ।

******

ਨਜ਼ਮ

ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਰੋਜ਼
'ਵਾਜਾਂ ਮਾਰਦੀ ਹਾਂ
ਕਿੱਥੇ ਤੁਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਤੁਸੀਂ
ਸਾਨੂੰ ਰੋਂਦਿਆਂ ਛੱਡ

ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਹੈ
ਜਿੱਥੋਂ ਤੁਹਾਥੋਂ ਪਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ
ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀਆਂ ਸਦਾਵਾਂ ਦਾ
ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ
ਜਿੱਥੋਂ ਸਾਡੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨੂੰ
ਤੁਸੀਂ ਤੱਕ ਸਕਦੇ ਨਹੀਂ
ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਹਾਅਵਿਆਂ ਦਾ
ਹਿਸਾਬ ਤੁਸੀਂ ਰੱਖਦੇ ਨਹੀਂ

ਕੀ ਕੋਈ ਦੀਪ ਹੈ
ਪਤਾਲ ਹੈ
ਪਰਬਤ ਹੈ
ਸਾਗਰ ਹੈ
ਕੋਈ ਖ਼ਲਾਅ ਹੈ
ਜਾਂ ਤਾਰਾ ਹੈ
ਜਿੱਥੇ ਪੰਜ ਤੱਤ ਨਾਲ਼ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ

ਜਿੱਥੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਾਲ਼ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ
ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀਆਂ ਸਿਸਕੀਆਂ ਦੀ
ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦੇ ਤੁਸੀਂ
ਦੱਸੋ ਤਾਂ ਸਹੀ
ਕਿੱਥੇ ਤੁਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਤੁਸੀਂ .....

ਮੈਡਮ ਪਰਵੇਜ਼ ਸੰਧੂ - ਸਵੀਨਾ...ਮਾਫ਼ ਕਰੀਂ ਬੱਚੀਏ.....

21 ਜੂਨ, 2011 - “...ਅੱਜ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਸਵੀਨਾ ਨੂੰ ਗਿਆਂ।
ਅਕਸਰ ਮੈ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿੱਕਲ ਕੇ ਸੜਕ ਵੱਲ ਦੇਖਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਕਿਧਰੇ ਰਾਹ ਭੁੱਲ ਕੇ ਘਰ ਆ ਜਾਵੇ।
ਕਈ ਵਾਰ ਸੋਚਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈ ਬੁਰੇ ਸੁਪਨੇ ‘ਚ ਹਾਂ ............ਪਲ, ਘੜੀਆਂ, ਹਫ਼ਤੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ‘ਚ ਬਦਲ ਰਹੇ ਨੇ ਪਰ ਇਹ ਬੁਰਾ ਸੁਪਨਾ ਮੁੱਕਣ ਚ ਨਹੀ ਆ ਰਿਹਾ। ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਨੇ ਕਿ ਮੈਂ ਤਕੜੀ ਹੋਵਾਂ ....ਪਰ ਕਿਵੇਂ ?
ਇਹ ਕੋਈ ਨਹੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ .... ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਹ ਆਪਣਿਆਂ ਬਿਨਾ ਇਕੱਲੀ morgue ਦੇ ਕਿਸੇ ਅਨਜਾਣ ਕਮਰੇ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ‘ਚ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਸੀ ....ਸਦਾ ਦੀ ਨੀਂਦ ਤੇ ਮੈਂ ਘਰ ਬਿਸਤਰੇ ‘ਚ ਪਈ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੀ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ‘ਚ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ .......ਕੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਚਾਨਣ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਨਹੀ........ ?”
ਪਰਵੇਜ਼ ਸੰਧੂ

******

ਮਾਫ਼ ਕਰੀਂ ਬੱਚੀਏ

ਨਜ਼ਮ

ਸੋਚਿਆ ਤਾਂ ਸੀ ਕਿ

ਇੱਕ ਚੰਨ ਤੇਰੇ ਟਿੱਕੇ ‘ਚ

ਲਾ ਦਿਆਂਗੀ

ਸੋਚਿਆ ਤਾਂ ਸੀ ਕਿ

ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ

ਤੇਰੇ ਰਾਹਾਂ ‘ਚ ਵਿਛਾਅ ਦਿਆਂਗੀ

ਕੁਝ ਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ

ਕਹਾਂਗੀ

ਕਿ ਨ੍ਹੇਰੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ‘ਚ

ਮੇਰੀ ਬੱਚੀ ਦੇ ਬੂਹਿਆਂ ‘ਤੇ

ਬੈਠੇ ਰਹਿਣਾ

ਤਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀ

ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨ੍ਹੇਰੇ ਦੀ ਲੀਕ

ਡਰਾ ਨਾ ਜਾਵੇ

ਸੋਚਿਆਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸੀ

ਪਰ ਮੇਰੀ ਬੱਚੀਏ

ਮਾਫ਼ ਕਰੀ ਮੈਨੂੰ...

ਮੈ ਆਪਣੇ ਵਾਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਉੱਤਰੀ

ਚੰਨ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤੈਨੂੰ

ਮੌਰਗ ਦੀ ਹਨੇਰ ਕੋਠੜੀ ‘ਚ

ਛੱਡ ਆਈ ਸਾਂ

ਮਾਫ਼ ਕਰੀ ਮੇਰੀ ਬੱਚੀਏ

ਤੇਰੀ ਝੂਠੀ ਮਾਂ

ਆਪਣੇ ਵਾਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਹੀ ਉੱਤਰੀ

ਮਾਫ਼ ਕਰੀਂ ਬੱਚੀਏ ਮਾਫ਼ ਕਰੀ ......

======

ਤਸਵੀਰਾਂ

ਨਜ਼ਮ

ਬੜਾ ਸੌਖਾ ਸੀ

ਫਰੇਮਾਂ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਪਰਖਣਾ

ਤੇ ਮੇਖਾਂ ਦਾ ਖ਼ਰੀਦਣਾ

ਬੜਾ ਹੀ ਅਸਾਨ ਸੀ

ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ

ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਜੜਨਾ

ਤੇ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮਾਪਣਾ

ਬਹੁਤ ਸੌਖਾ ਹੈ ਇਹਨਾਂ

ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਟੰਗਣਾ

ਤੇ ਰੱਬ ਵਾਂਗ ਪੂਜਣਾ

ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਹ ਸਭ

ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਸਾਨ

ਰੰਗਾ ਦਾ ਪਰਖਣਾ

ਮੇਖਾਂ ਦਾ ਖ਼ਰੀਦਣਾ

ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਜੜ ਕੇ

ਤਸਵੀਰਾਂ ਦਾ ਕੰਧਾਂ ‘ਤੇ

ਲਟਕਣਾ

ਪਰ ਬੜਾ ਹੀ ਔਖਾ ਹੈ

ਇਹਨਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ

ਦੀ ਧੂੜ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ

ਪਰ ਬੜਾ ਹੀ ਔਖਾ ਹੈ

ਇਹਨਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ

ਦੀ ਧੂੜ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ...

ਮੈਡਮ ਪਰਵੇਜ਼ ਸੰਧੂ - ਸ਼ੀਨੇ... ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ..

ਦੋਸਤੋ! ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਇਕ ਨਜ਼ਮ ‘ਚ ਇੰਝ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ...

ਕੱਲ੍ਹ ਰਾਤ

ਹਾਂ ! ਕੱਲ੍ਹ ਰਾਤ

ਮੈਂ ਤੇਰੇਦਰਦ ਦੇ

ਜੰਗਲ ‘ਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰੀ ਸਾਂ

ਪਰ ਕੁਤਰੇ ਗਏ ਸਨ

ਮੇਰੀ ਚੀਖ ਦੇ....

ਇਸ ਨਜ਼ਮ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਸਮੇਂ ਜਿਹੜੇ ਅਹਿਸਾਸਾਂ ਮੈਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਉਂ ਵਲ਼ਿਆ ਸੀ, ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਮੈਥੋਂ ਬਿਨਾ ਵੀ ਕਿਤੇ ਬੈਠਾ ਕਦੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਨ, ਮਨ ‘ਤੇ ਹੰਢਾ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਕੁਝ ਕੁ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਫੇਸਬੁੱਕ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਦੋਸਤ ਨੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਅਜ਼ੀਮ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾ ਪਰਵੇਜ਼ ਸੰਧੂ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਸੰਪਰਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ, ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਹਿਤਕ ਦੋਸਤ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸਨ।

ਅਚਾਨਕ ਕੱਲ੍ਹ ਮੈਨੂੰ ਪਰਵੇਜ਼ ਸੰਧੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਰੋਫਾਈਲ ਘੱਲੀ, ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋਈ....ਸੋਚਿਆ ਸ਼ਾਇਦ ਬੱਚੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਣਗੇ, ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਫੇਸਬੁੱਕ ‘ਤੇ ਸਰਚ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ। ਨਿੱਜੀ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਪਰੋਫਾਈਲ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਵੇਖਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਮੈਂ ਕੁਝ ਸੁਨੇਹੇ ਵੇਖ ਹੀ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਪਰਵੇਜ਼ ਸੰਧੂ ਹੁਰੀ ਦੀ ਆਈ.ਡੀ. ਤੋਂ ‘ਹੈਲੋ’ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਜਿਹਾ ਸੁਨੇਹਾ ਤੇ ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਤੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਕੀਤਾ ਟੈਗ ਵੀ ਮਿਲ਼ਿਆ...ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਵੀ ਹੋਈ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਵੀ...ਫੇਰ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭ ਰਹੇ ਨੇ...ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ‘ਚ ਜਵਾਬ ਲਿਖਿਆ....ਮੈਡਮ ਪਰਵੇਜ਼ ਜੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਆਇਆ..... ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਸਨ....ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਤਸਵੀਰ ਵਿਚਲੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਲੜਕੀ ਜੋ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬੇਟੀ ਸਵੀਨਾ ਸੰਧੂ ਹੈ, ਨੂੰ ਮਾਰਚ 2011 ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਜਿਹੀ ਨਾ-ਮੁਰਾਦ ਬੀਮਾਰੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਖੋਹ ਲਿਆ ਸੀ...ਮੈਂ ਕਦੇ ਤਸਵੀਰ ਵੱਲ ਵੇਖਾਂ...ਕਦੇ ਤਸਵੀਰ ‘ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਪੜ੍ਹਾਂ...

ਅਰਥੀ ਨੂੰ ਮੋਢਾ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਿਓ...

ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਵੀ

ਦੇਖ ਲੈਣਾ ਸੀ

ਬਹੁਤ ਕੁਝ

ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ ਪਿੱਛੇ

ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਨਜ਼ਰੀ ਨਹੀਂ ਪਿਆ

ਬਹੁਤ ਕੁਝ

...ਤੇ ਸੋਚਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਜਵਾਬ ਲਿਖਾਂ...ਲਫ਼ਜ਼ ਕਿੱਥੋਂ ਲਿਆਵਾਂ.....ਜੇਰਾ ਕਿੱਥੋਂ ਟੋਲ਼ਾਂ....ਇਕ ਮਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਦੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰੋਂ ਨਿਕਲ਼ੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ, ਦੁਹਾਈ ਸਨ.....ਉਸ ਸੱਚੇ ਰੱਬ ਅੱਗੇ ਜੀਹਨੇ ਕਲੀਆਂ ਤੋਂ ਕੋਮਲ ਉਸਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਕਰੁੱਤੇ ਹੀ ਖੋਹ ਲਿਆ ਸੀ....

ਖ਼ੈਰ! ਦਿਲ ਕਰੜਾ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਲਿਖਿਆ ਤਾਂ ਪਰਵੇਜ਼ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸਵੀਨਾ ਸੰਧੂ ( ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬੇਟੀ ) ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤ ਇਕੱਲੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ....ਤੇ ਚੁੱਪ ਰਹਿ ਕੇ ਬਸ ਸਵੀਨਾ ਦੀ ਮਿੱਠੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਗਲ਼ੇ ਲਾ ਉਹਦੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਰਹੇ ਹਨ....ਫੇਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਨਜ਼ਮਾਂ ਮੈਨੂੰ ਘੱਲੀਆਂ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਪਿਆਰੀ ਜਿਹੀ ਸਵੀਨਾ ਦੀ ਫ਼ੋਟੋ ਵੀ...ਬਾਕੀ ਫ਼ੋਟੋਆਂ ਮੈਂ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ‘ਤੇ ਵੇਖ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੋ ਚੁੱਕੀ ਸਾਂ....

ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਆਖਦੇ ਨੇ ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਗ਼ਜ਼ ‘ਤੇ ਉਤਾਰ ਲਈਏ ਤਾਂ ਮਨ ਹਲਕਾ ਹੋ ਜਾਂਦੈ...ਇਹੀ ਪਰਵੇਜ਼ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੀ ਪੋਸਟ ਵਿਚ ‘ਸਵੀਨਾ’ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੀ ਇਕ ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਮਾਂ ( ਜਾਂ ਮਰਸੀਏ ਆਖ ਲਈਏ ).. ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰ ਰਹੀ ਆਂ....ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਏਨੀ ਪਿਆਰੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾ ਪਰਵੇਜ਼ ਜੀ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਮਰਸੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਨਜ਼ਮਾਂ ਨਾਲ਼ ਲੱਗੇਗੀ...ਕਿਸਨੇ ਕਿਆਸ ਕੀਤਾ ਸੀ?? ਪਿਆਰੀ ਸਵੀਨਾ......ਤੂੰ ਪਰੀ ਸੈਂ...ਬਸ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਲਈ ਅਰਸ਼ੋਂ ..ਪਰਵੇਜ਼ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਉੱਤਰੀ ਸੈਂ.....ਪਰ ਤੇਰੀ ਮੰਮੀ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਹੈ......ਪਰ ਪਰੀਏ ! ਕਦੇ ਉਸਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ‘ਚ ਆਉਣਾ ਨਾ ਭੁੱਲੀਂ......ਉਹ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ਼, ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ਼ ਤੇਰੀ ਆਮਦ ਲਈ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ....ਆਮੀਨ!

ਮੈਡਮ ਪਰਵੇਜ਼ ਸੰਧੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਸਵੀਨਾ ਨੂੰ ਆਰਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ...

ਤਨਦੀਪ

******

ਅਰਥੀ ਨੂੰ ਮੋਢਾ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਿਓ...

ਨਜ਼ਮ

ਅਰਥੀ ਨੂੰ ਮੋਢਾ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਿਓ...

ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਵੀ

ਦੇਖ ਲੈਣਾ ਸੀ

ਬਹੁਤ ਕੁਝ

ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ ਪਿੱਛੇ

ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਨਜ਼ਰੀ ਨਹੀਂ ਪਿਆ

ਬਹੁਤ ਕੁਝ

ਦੇਖਿਆ ਨਹੀ ਤੁਸੀਂ

ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ

ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ

ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਅਰਥੀ ਦਾ ਬੋਝ

ਹੀ ਢੋਇਆ ਹੈ

ਸਿਰਫ਼ ਬਲ਼ਦਾ

ਸਿਵਾ ਹੀ ਦੇਖਿਆ

ਜਾਂ ਬੱਸ ਕੋਈ

ਰੋਂਦੀ ਅੱਖ ਦੇਖੀ ਐ

ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਛਾਤੀ ਦੀ

ਹੂਕ ਸੁਣੀ ਐ

ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਡਰ ਗਏ

ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਜੀ ਲੋਥ

ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ

ਤਾਹਿਓਂ ਤਾਂ ਤੁਸਾਂ ਪਿੱਛੇ

ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀ ਤੱਕਿਆ

ਅਰਥੀ ਦਾ ਬੋਝ ਤਾਂ

ਸਿਰਫ਼ ਘੜੀਆਂ ਪਲਾਂ

ਦਾ ਬੋਝ ਸੀ

ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਤੁਰ ਗਏ

ਪਲਾਂ ਦਾ ਬੋਝ ਢੋਅ ਕੇ

ਕਦੀ ਮੁੜ ਕੇ ਤਾਂ ਦੇਖ ਲੈਂਦੇ

ਕਿ ਕਿੰਝ

ਢੋਦੀਆਂ ਨੇ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ

ਆਪਣਾ ਬੋਝ ਆਪੇ ..

=====

ਸ਼ੀਨੇ... ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ..

ਨਜ਼ਮ

ਜਦ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਮਾਂ ਦੀ

ਹਰੀ ਕੁੱਖ ਦੇਖਾਂਗੀ

ਜਾਂ ਲੋਰੀ ਦੀ ‘ਵਾਜ ਸੁਣਾਂਗੀ.....

ਤਾਂ ਤੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ......

ਜਦੋਂ ਕਦੀ ਭੋਲ਼ੀਆਂ ਅੱਖਾਂ

ਵਾਲ਼ੀ ਨੰਨ੍ਹੀ ਪਰੀ

ਸਾਹਵੇਂ ਆਏਗੀ

ਜਾਂ ਲਾਲ ਰਿਬਨਾਂ ਵਾਲ਼ੀ

ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੀ ਧੀ ਦੀਆਂ

ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਸੁਣਾਂਗੀ

ਤਾਂ ਤੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ....

ਜਦ ਕਦੀ ਚਿੜੀਆਂ ਦਾ ਚੰਬਾ

ਜਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਝੁੰਡ ਤੇ

ਰੰਗਲੇ ਉੱਡਦੇ ਦੁਪੱਟੇ ਦੇਖਾਂਗੀ ...

ਜਾਂ ਨਵੀ ਵਿਆਹੀ ਦੇ

ਸੂਹੇ ਚੂੜੇ ਦੀ ਛਣਕਾਰ ਸੁਣਾਂਗੀ

ਤਾਂ ਤੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ ...

ਜਦ ਕਦੀ ਮਹਿੰਦੀ ਰੱਤੜੇ ਹੱਥ..

ਫੁਲਕਾਰੀ ਨਾਲ਼ ਲਪੇਟੀ

ਮਾਂਈਏ ਪਈ ਕਿਸੇ

ਕਰਮਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਨੂੰ ਦੇਖਾਗੀ

ਜਾਂ ਸੁਹਾਗ ਗਾਉਦੀ ਕਿਸੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਂਗੀ

ਤਾਂ ਤੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ

ਜਦ ਕਦੀ ਸਿਹਰਿਆਂ ‘ਚ ਸਜਿਆ ਗੱਭਰੂ

ਜਾਂ ਬਰੂਹਾਂ ‘ਤੇ ਢੁਕੀ ਜੰਞ ਦੇਖਾਂਗੀ

ਜਾਂ ਫੇਰ ਸਜੀ ਡੋਲੀ

ਤੇ ਬਾਪ ਦੇ ਗਲ਼ ਲੱਗੀ ਧੀ

ਜਾਂ ‘ਆਹ ਲੈ ਮਾਏ ਸਾਂਭ ਕੁੰਜੀਆਂ’

ਦਾ ਗੀਤ ਸੁਣਾਂਗੀ

ਤਾਂ ਤੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ....

ਜਦ ਕਦੀ ਚੜ੍ਹਦਾ ਚੰਨ ਦੇਖਾਂਗੀ

ਡੁੱਬਦਾ ਸੂਰਜ ਦੇਖਾਂਗੀ

ਜਾਂ ਅਸਮਾਨਾਂ ਦੀ ਹਿੱਕ ‘ਚੋਂ

ਵਰ੍ਹਦੀ ਬੱਦਲੀ ਨੂੰ ਦੇਖਾਂਗੀ

ਜਾਂ ਟੁੱਟਦੇ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਚੀਖ ਸੁਣਾਂਗੀ

ਤਾਂ ਤੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ....

ਜਦ ਕਦੀ ਅਰਥੀ ਨੂੰ ਦੇਖਾਂਗੀ

ਜਾਂ ਡੋਲੀ ਨੂੰ ਦੇਖਾਂਗੀ

ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਰਦੇ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਾਂਗੀ

ਜਾਂ ਮੋਈ ਧੀ ਨੂੰ, ਰੋਂਦੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਦੇਖਾਂਗੀ

ਚੂੜਾ ਪਾਉਂਦੇ ਮਾਮੇ ਨੂੰ

ਦੁਹੱਥੜੀਂ ਪਿੱਟਦੀ ਕਿਸੇ ਮਾਂ ਨੂੰ

ਜਾਂ ਮਾਸੀ ਦੇ ਕੀਰਨੇ ਸੁਣਾਂਗੀ

ਤਾਂ ਤੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ....

ਤੂੰ ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ....

ਚੇਤੇ ਆਵੇਂਗੀ........

ਇਬਨੇ ਇਨਸ਼ਾ – ਉਰਦੂ ਰੰਗ

ਇਬਨੇ ਇਨਸ਼ਾ - ਜੂਨ ੧੯੨੭ (ਜਲੰਧਰ) ੧੧ ਜਨਵਰੀ ੧੯੭੮( ਪਾਕਿਸਤਾਨ)
ਦੋਸਤੋ! ਇਬਨੇ ਇਨਸ਼ਾ ਉਰਦੂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਕਬੂਲ ਸ਼ਾਇਰ, ਕਾਲਮ-ਨਵੀਸ, ਵਿਅੰਗ, ਅਤੇ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ‘ਚੋਂ ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਦੀ ਆਮ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਵਾਲ਼ੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਯੂ.ਐੱਸ.ਏ. ਵਸਦੇ ਲੇਖਕ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੋਹਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਨਸ਼ਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਕ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਨਜ਼ਮ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਪੀਅੰਤਰ ਕਰਕੇ ਆਰਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਲਈ ਘੱਲਿਆ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬੇਹੱਦ ਸ਼ੁਕਰੀਆ। ਇਨਸ਼ਾ ਹੁਰਾਂ ਦੀ ਲਿਖੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਇਹ ਸ਼ਿਅਰ ਭਲਾ ਕਿਸਨੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ:

ਕਲ ਚੌਦਹਵੀਂ ਕੀ ਰਾਤ ਥੀ, ਸ਼ਬ ਭਰ ਰਹਾ ਚਰਚਾ ਤੇਰਾ।

ਕੁਛ ਨੇ ਕਹਾ ਯੇ ਚਾਂਦ ਹੈ, ਕੁਛ ਨੇ ਕਹਾ ਚੇਹਰਾ ਤੇਰਾ।

*****
ਏਕ ਲੜਕਾ
ਨਜ਼ਮ
ਏਕ ਛੋਟਾ ਸਾ ਲੜਕਾ ਥਾ ਮੈਂ ਜਿਨ ਦਿਨੋਂ
ਏਕ ਮੇਲੇ ਮੇਂ ਪਹੁੰਚਾ ਹੁਮਕਤਾ ਹੁਆ
ਜੀ ਮਚਲਤਾ ਥਾ ਏਕ ਏਕ ਸ਼ੈਅ ਪਰ ਮਗਰ
ਜੇਬ ਖ਼ਾਲੀ ਥੀ, ਕੁਛ ਮੋਲ ਲੇ ਨਾ ਸਕਾ
ਲੌਟ ਆਯਾ ਲਿਏ ਹਸਰਤੇਂ ਸੈਕੜੋਂ
ਏਕ ਛੋਟਾ ਸਾ ਲੜਕਾ ਥਾ ਮੈਂ ਜਿਨ ਦਿਨੋਂ
ਖ਼ੈਰ ਮਹਿਰੂਮੀਓਂ ਕੇ ਵੋਹ ਦਿਨ ਤੋ ਗਏ
ਆਜ ਮੇਲਾ ਲਗਾ ਹੈ ਉਸੀ ਸ਼ਾਨ ਸੇ
ਆਜ ਚਾਹੂੰ ਤੋਂ ਇਕ ਇਕ ਦੁਕਾਂ ਮੋਲ ਲੂੰ
ਆਜ ਚਾਹੂੰ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਜਹਾਂ ਮੋਲ ਲੂੰ
ਨਾ-ਰਸਾਈ ਕਾ ਅਬ ਦਿਲ ਮੇਂ ਧੜਕਾ ਕਹਾਂ
ਪਰ ਵੋ ਛੋਟਾ ਸਾ, ਅੱਲੜ ਸਾ ਲੜਕਾ ਕਹਾਂ
*****
ਗ਼ਜ਼ਲ

ਔਰ ਤੋ ਕੋਈ ਬਸ ਨ ਚਲੇਗਾ ਹਿਜਰ ਕੇ ਦਰਦ ਕੇ ਮਾਰੋਂ ਕਾ।

ਸੁਬਹ ਕਾ ਹੋਨਾ ਦੂਭਰ ਕਰ ਦੇਂ, ਰਾਸਤਾ ਰੋਕ ਸਿਤਾਰੋਂ ਕਾ।

ਝੂਠੇ ਸਿੱਕੋਂ ਮੇਂ ਭੀ ਉਠਾ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਅਕਸਰ ਸੱਚਾ ਮਾਲ,

ਸ਼ਕਲੇਂ ਦੇਖ ਕੇ ਸੌਦਾ ਕਰਨਾ, ਕਾਮ ਹੈ ਇਨ ਬੰਜਾਰੋਂ ਕਾ।

ਅਪਨੀ ਜ਼ਬਾਂ ਸੇ ਕੁਛ ਨ ਕਹੇਂਗੇ ਚੁਪ ਹੀ ਰਹੇਂਗੇ ਆਸ਼ਿਕ ਲੋਗ,

ਤੁਮਸੇ ਤੋ ਇਤਨਾ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ, ਪੂਛੋ ਹਾਲ ਬਿਚਾਰੋਂ ਕਾ।

ਏਕ ਜ਼ਰਾ ਸੀ ਬਾਤ ਥੀ ਜਿਸਕਾ ਚਰਚਾ ਪਹੁੰਚਾ ਗਲੀ-ਗਲੀ,

ਹਮ ਗੁਮਨਾਮੋਂ ਨੇ ਫਿਰ ਭੀ ਅਹਿਸਾਨ ਨਾ ਮਾਨਾ ਯਾਰੋਂ ਕਾ।

ਦਰਦ ਕਾ ਕਹਿਨਾ ਚੀਖ਼ ਉਠੋ, ਦਿਲ ਕਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਵਜ਼ਅ 1 ਨਿਭਾਓ,

ਸਬ ਕੁਛ ਸਹਿਨਾ, ਚੁਪ-ਚਪ ਰਹਿਨਾ, ਕਾਮ ਹੈ ਇੱਜ਼ਤਦਾਰੋਂ ਕਾ।

‘ਇਨਸ਼ਾਂ’ ਅਬ ਇਨ੍ਹੀਂ ਅਜਨਬਿਓਂ ਮੇਂ ਚੈਨ ਸੇ ਬਾਕੀ ਉਮਰ ਕਟੇ,

ਜਿਨਕੀ ਖ਼ਾਤਿਰ ਬਸਤੀ ਛੋੜੀ ਨਾਮ ਨ ਲੇ ਉਨ ਪਯਾਰੋਂ ਕਾ।

*****

ਵਜ਼ਅ 1 – ਸਵੈ-ਅਭਿਮਾਨ

ਨਜ਼ਮ ਮੂਲ਼ ਉਰਦੂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿੱਪੀਅੰਤਰ - ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੋਹਲ

ਗ਼ਜ਼ਲ ਮੂਲ਼ ਉਰਦੂ/ਹਿੰਦੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿੱਪੀਅੰਤਰ - ਤਨਦੀਪ ਤਮੰਨਾ

ਦਾਦਰ ਪੰਡੋਰਵੀ - ਗ਼ਜ਼ਲ

ਗ਼ਜ਼ਲ

ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਪਹਾੜਾਂ, ਜੰਗਲਾਂ ਦਾ, ਮੌਸਮਾਂ ਦਾ,
ਕਿ ਸੁਕਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਰ ਬਿਰਖ਼ ਤਕ ਆਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।
ਨਾ ਚਿਹਰਾ ਜ਼ਰਦ ਹੋ ਜਾਵੇ ਕਿਤੇ ਸਭ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ,
ਨਦੀ ਨੂੰ ਹੇਜ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਇਹ ਜਤਲਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।

ਮੈਂ ਬੜੀਆਂ ਹੀ ਬਹਾਰਾਂ ਵੇਖੀਆਂ ਨੇ ਪਤਝੜਾਂ ਵੀ,
ਮਗਰ ਇਹ ਹਸ਼ਰ ਫੁਲ-ਕਲੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਤੱਕਿਆ,
ਲਹੂ ਰਗ-ਰਗ ਦਾ ਵੀ ਪਾਉਣਾ ਪਊ ਹੁਣ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ,
ਨਹੀਂ ਹੁਣ ਅਸ਼ਕ ਨੈਣਾਂ 'ਚੋਂ ਹੀ ਵਰਸਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।

ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਤੀਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਕੋਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕੀਤੀ,
ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਕਦੇ ਵੀ ਮਿਲ ਨਾ ਸਕਿਆ,
ਨਾ ਮੁਮਕਿਨ ਹੈ ਅਸੀਂ ਖ਼ਾਬਾਂ 'ਚ ਵੀ ਮਿਲੀਏ ਕਦੀ ਹੁਣ,
ਅਗਰ ਮਿਲ ਵੀ ਪਏ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਮਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।

ਬਚਾਈ ਰੱਖਣੇ ਦਾ ਅਹਿਦ ਵੀ ਕਰਦੇ ਨੇ ਬੇਸ਼ਕ,
ਤੁਲੇ ਨੇ ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਉਹ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਉੱਤੇ,
ਬਚਾਉਣੇ ਪੈਣਗੇ ਦਰਿਆ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਕੋਲੋਂ,
ਬੜਾ ਕੁਝ ਮਛਲੀਆਂ ਤਾਈਂ ਵੀ ਸਮਝਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।

ਨਾ ਤਾਰਾਂ ਢਿੱਲੀਆਂ ਸਨ,ਨਾ ਪੁਰਾਣਾ ਸਾਜ਼ ਹੀ ਸੀ,
ਮਗ਼ਰ ਫਿਰ ਵੀ ਕੋਈ ਸਰਗਮ ਨਹੀਂ ਸੁਰਜੀਤ ਹੋਈ,
ਬਦਲ ਕੇ ਵੇਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਬਥੇਰੇ ਸਾਜ਼ ਹੁਣ ਤਕ,
ਸਜ਼ਿੰਦੇ ਸਿਰ ਹੀ ਕੋਈ ਦੋਸ਼ ਹੁਣ ਲਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।

ਇਫ਼ਤਿਖ਼ਾਰ ਨਸੀਮ - ਉਰਦੂ ਰੰਗ

ਗ਼ਜ਼ਲ
ਉਸੀ ਕਾ ਨਾਮ ਲੀਆ ਜੋ ਗ਼ਜ਼ਲ ਕਹੀ ਮੈਨੇ।
ਤਮਾਮ ਉਮਰ ਨਿਭਾਈ ਹੈ ਦੋਸਤੀ ਮੈਨੇ।

ਚਰਾਗ਼ ਹੂੰ ਮੈਂ ਅਗਰ ਬੁਝ ਗਯਾ ਤੋ ਕਿਆ ਗ਼ਮ ਹੈ,
ਕਿ ਜਿਤਨੀ ਦੇਰ ਜਲਾ ਰੌਸ਼ਨੀ ਤੋ ਕੀ ਮੈਨੇ।

ਮੈਂ ਸ਼ੇਰ ਦੇਖ ਕੇ ਪਿੰਜਰੇ ਮੇਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ,
ਕਹਾਂ ਗੰਵਾ ਦੀ ਹੈ ਬਚਪਨ ਕੀ ਸਾਦਗੀ ਮੈਨੇ।

ਅਬ ਇਤਨਾ ਸ਼ੋਰ ਹੈ ਕੁਛ ਭੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਤਾ,
ਵੋ ਦਿਨ ਭੀ ਥੇ ਕਿ ਸਿਤਾਰੋਂ ਸੇ ਬਾਤ ਕੀ ਮੈਨੇ।

ਮੈਂ ਇਸ ਸੇ ਰੋਜ਼ ਗੁਜ਼ਰਤਾ ਹੂੰ ਅਜਨਬੀ ਕੀ ਤਰਹ,
ਖ਼ੁਦ ਅਪਨੇ ਘਰ ਮੇਂ ਬਨਾ ਲੀ ਹੈ ਇਕ ਗਲੀ ਮੈਨੇ।
=====
ਗ਼ਜ਼ਲ
ਨਾ ਗਲੀਆਂ ਹੈਂ ਨਾ ਘਰ, ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਸਿਤਾਰੋਂ ਸੇ ਉਧਰ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਥਕਨ ਕਹਿਤੀ ਹੈ, ‘ਆ ਘਰ ਲੌਟ ਜਾਏਂ,
ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ, ਯੇ ਸਫ਼ਰ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।’

ਪਰਿੰਦੇ ਤੋਂ ਅਜ਼ਲ ਕੇ ਬੇਵਫ਼ਾ ਹੈਂ,
ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਮੇਂ ਸ਼ਾਖ਼ ਪਰ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਮੇਰਾ ਭਾਈ ਸੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਖ਼ੂਨ ਕਾ ਹੈ,
ਤੁਅਲੁੱਕ ਹੈ, ਮਗਰ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਯੇ ਅਲਮਾਰੀ ਤੋ ਹੈ ਵੈਸੇ ਕੀ ਵੈਸੀ,
ਕਿਤਾਬੋਂ ਕਾ ਅਸਰ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਬਹੁਤ ਤੱਯਾਰ ਥੇ ਜਬ ਵਕ਼ਤ ਆਯਾ,
ਕੀਆ ਤੋ ਸੋਚ ਕਰ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
*****
ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਮੂਲ ਉਰਦੂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਪੀਅੰਤਰ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੋਹਲ